میراث مکتوب- پانصد و نود و نهمین شب از شب‌های بخارا «با معرفی چاپ دوم ترجمه منوچهر صدوقی‌سها از اثر ماندگار ابوریحان بیرونی» به بررسی كتاب «تحقیق ماللهند» ابوریحان بیرونی اختصاص پیدا كرد. در این مراسم علی دهباشی، مهدی محقق، منوچهر صدوقی‌سها، غلامرضا اعوانی، حسن بلخاری و برزو قادری سخنرانی كردند.گزیده‌ای از سخنان این چهره‌ها را می‌خوانید.
علی دهباشی: در پانصد و نود و نهمین شب از شب‌های بخارا به یكی از مهم‌ترین كتاب‌های جهان در حوزه هندشناسی پرداخته‌ایم زیرا هر وقت از مطالعات هندشناسی صحبت شود، نخستین كتابی كه مورد توجه است «تحقیق ماللهند» تالیف ابوریحان بیرونی است. این كتاب به تعداد زیادی از زبان‌های دنیا ترجمه شده و مورد توجه هندشناسان سراسر جهان قرار گرفته است اما نكته مهم درباره این كتاب آن است كه برای اولین بار مطالعات عمیق درجغرافیا، تاریخ و فرهنگ مردم هند توسط ابوریحان بیرونی انجام شده است. درباره چگونگی تالیف این كتاب استادان حاضر در این برنامه به تفصیل سخن خواهند گفت اما اینكه چرا ما به معرفی این كتاب در شب‌های بخارا پرداخته‌ایم، تجدید چاپ جلد اول ترجمه تحقیق ماللهند توسط استاد منوچهر صدوقی‌سها است كه آن را به زبان ترجمه كرده‌اند.
مهدی محقق: ابوریحان بیرونی به تحقیق و تتبع در اندیشه و عقاید هندی‌ها بود؛ به خصوص نكته مهمی كه او ذكر می‌كند، عبارت از این است كه خواص اهل هند موحد و خداپرست بوده‌اند، ولی عوام چون باید یك معبود ملموسی داشته باشند؛ به بت‌پرستی روی آورده‌اند. البته آنها «بت» را به عنوان خدا پرستش نمی‌كردند بلكه احترام به آن می‌گذاشتند؛ به همین دلیل است كه شیخ محمود شبستری می‌گوید: اگر كافر بدانستی كه بت چیست / یقین كردی كه حق در بت‌پرستی است… در هر حال ابوریحان در این كتاب كوشش كرده عقاید دینی و فلسفی هندی‌ها را بیان كرده در ضمن پژوهش‌های مقایسه‌ای هم انجام داده است.
منوچهر صدوقی‌سها: با اینكه حدود هزار سال از تاریخ پیدایش كتاب تحقیق ماللهند گذشته است و با این همه تحقیقات جدید در دنیای جدید و هندشناسی باز هم این كتاب شریف مطرح و محل عنایت و رجوع است. نكته دیگر اینكه ترجمه این كتاب برای بنده كاری بسیار شاق بود و زمان زیادی هم صرف این كار كردم. بحمد‌الله در سال 1363 شمسی و پس از صرف مدتی بالغ بر 5 سال ترجمه جلد اول این كتاب به پایان رسید و در مدت كوتاهی نایاب شد. در حقیقت مشوق اصلی بنده در ترجمه این اثر دوست عزیزمان جناب استاد بهاءالدین خرمشاهی بودند كه طرح اولیه انجام این مهم را در پژوهشگاه مطالعات فرهنگ‌ها(بعدها پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی) در دوره مدیریت مرحوم داریوش شایگان به تصویب رساندند. هم‌اكنون نیز پس از حدود 3 دهه از چاپ اول این كتاب به همت آقای برزو قادری مدیر محترم انتشارات سورا كه خود نیز از هند‌پژوهان برجسته كشور هستند چاپ دوم این كتاب منتشر و به جامعه علمی كشور عرضه شده كه امیدوارم محل توجه اهل علم و فعالان عرصه پژوهش و تحقیق در حوزه هندشناسی و ابوریحان‌شناسی قرار بگیرد.
غلامرضا اعوانی: ابوریحان بیرونی از نژاد ایرانی است و حدود 7 سال هم در ایران بوده است؛ یعنی از سال 387 ه.ق كه در آنجا اوضاع سیاسی مشوش می‌شود به ری می‌آید و مدتی در ری و با دانشمندان آن زمان بوده و بعد به طبرستان رفته و مدتی در طبرستان مازندران نزد مرزبان بن رستم كه همان مولف كتاب «مرزبان‌نامه» باشد، مانده كه خیلی از او به نیكی یاد می‌كند و كتاب «مقالید علم الهیئه» كه درباره مثلثات اجرام سماوی است را می‌نویسد.كتاب مهم او تحقیق ما للهند مشتمل بر 80 فصل است. خیلی‌ها روی این كتاب كار كرده‌اند و همه آن را بهترین كتاب دانسته‌اند با این حال ترجمه استاد منوچهر صدوقی‌سها از 30 فصل اول این كتاب فضل تقدم ایشان در ترجمه این اثر به زبان فارسی را به ارمغان آورده است.
حسن بلخاری: ابوریحان و فعل سترگ او در ترجمه آثار هندی همچنین آشنایی ما با فرهنگ هند و هندو در كتاب تحقیق ماللهند باید دست‌كم یك جریان متوازی ایجاد می‌كرد كه از یك سو ما می‌توانستیم متاثر از درونگرایی و دلگرایی هندیان باشیم و از سوی دیگر برون‌گرایی و فلسفه‌گرایی یونانیان؛ یعنی هر دوی این مشرب‌ها به قوت و قدرت در فرهنگ ما جاری می‌شدند. البته آن نگاه تیزبین و ذهن نقاد ما متكی بر اصول و فرهنگ خود میان اینها گزیده‌چینی كرده و در حقیقت گزیده آنها را كه موافق با فرهنگ و سنت و عقلانیتش است را انتخاب و بر بنیاد آنها اندیشه‌ورزی كند.
برزو قادری: ترجمه ارزشمند جناب صدوقی‌سها از تحقیق ماللهند اثری است كه می‌تواند در تاریخ ما به یادگار باقی بماند و من واقعا مفتخرم كه این اثر را در انتشارت سورا چاپ كردم و امیدوارم این اقدام برای علاقه‌مندان این حوزه مفید بوده و اثری باشد برای تحقیق و پژوهش‌های بیشتر در مباحث مربوط به هندشناسی. این اثر ارزشمند و گرانمایه كه باعث افتخار ایرانیان است دربردارنده مطالب بسیار مهمی در حوزه فلسفه، عرفان، تاریخ، معماری و نجوم هندی است كه در فصول متعددی تدوین شده و در این رساله بارها و بارها بیرونی به آثار درجه یك هندو مثل پوراناها و سایر آثار آنها اشاره می‌كند.
منبع: روزنامه اعتماد