عربی های دیوان حافظ

میراث مکتوب – سنت «عربی دانی و عربی نویسی» که در قرن چهارم و پنجم قمری در میان ایرانیان، با ابوالفتح بستی و ابن عمید و پسرش و صاحب بن عباد و برخی شاهزادگان آل بویه چون ابوالعباس خسروفیروز، پسر رکن الدوله و ده تن دیگر مانند آنان، به اوج رسیده بود در قرن هشتم و زمان حافظ همچنان کم و بیش رواج داشت.

گواه این سخن، عربی بودن قسمت اعظم جُنگی است که ده سال پیش از وفات حافظ، عده ای از دانشمندان آن را برای تاج الدین احمد وزیر ، در سال 782 ق. به وجود آورده اند. نام اصلی این کتاب نفیس و نادر، کنزالجواهر من لطائف الاکابر و مشهور به بیاض تاج الدین احمد وزیر است؛ حاوی آثاری از بزرگان علم و ادب ایران از قرن هشتم، به خط خودشان.

از میان مطالب و کلمات عربی در دیوان حافظ ، همه از نوع «ملمع» است. «ملمع» در لغت به اسب ابرش می گویند یا هر چیز دیگر که در آن خال ها و لکه هایی مخالف رنگ اصلی باشد و در اصطلاح شعری است که ابیات یا مصراع هایی دارد به غیر زبانی که شعر در آن سروده شده است.

ملمعات حافظ به چهار دسته تقسیم می شود:

1 – دسته ای که مصراع اول بیت، عربی است – 9 مورد

2 – دسته ای که مصراع دوم بیت، عربی است – 41 مورد

3 – دسته ای که هردو مصراع عربی است – 21 مورد

 ترجمۀ اشعار و ترکیب های عربی در این کتاب بر اساس دیوان تصحیح قزوینی – غنی است. در ترجمۀ ابیات مترجم تقیدی به سره نویسی نداشته است اما کوشیده مناسبترین برابر نهاده ها را بیابد.

ترتیب قرار گرفتن همۀ کلمات ترکیبی، جمله ها، عبارات ، مصراع ها و بیت های عربی بر اساس ترتیبی است که در دیوان حافظ، از پنج بخش (قصیده، غزل، مثنوی، قطعه یا رباعی) تنها در چهار بخش (قصیده، غزل، مثنوی و قطعه) آمده است زیرا در بخش رباعی مطلقاً «ترکیب عربی» وجود ندارد.

موسوی گرمارودی، سیدعلی، عربی های دیوان حافظ، تهران، طهوری، 100 صفحه، قطع: رقعی، بها: 120000 ریال، 1396.