میراث مکتوب – سنّت اربعین نویسی (گردآوری چهل حدیث، گاه با ترجمه و شرح آنها)، براساس سخنی از پیامبر اسلام که بدین کار سفارش نموده، از سده‌های نخستین هجری تا به روزگار ما مرسوم بوده است و از این روی اربعین‌نگاشته‌های فراوانی، اغلب حول یک موضوع برای بیان اهمیت و جایگاه آن اندیشه، پدید آمده؛ بدان امید که مخاطبان از خواندن و عمل کردن به آن احادیث و مولف از پاداشِ اخروی حاصل از نگارش و ترویج آنها، بهره‌مند شوند.
از نمونه‌های کهن این اربعین‌نگاشته‌ها، رسالۀ اربعین العلایی فی کلام العلی است که یوسف بن آیبیک، از دانشوران حنفی‌مذهب آسیای صغیر در سدۀ هشتم هجری، به نام علاءالدین بک، حکمران آل قرامان، نگاشته است. مولف، چهل سخن منسوب به حضرت علی را با تکیه بر نهج‌البلاغه برگزیده و به ترجمه و شرح آنها پرداخته است. با آن که احادیث برگزیده اغلب بیانگر مفاهیم اخلاقی‌اند، امّا مولف درضمن شرح آنها، با توجه به جایگاه مهدی‌الیه، به بعضی مسائل مرتبط با حکمرانی هم می‌پردازد. علاوه براین بعضی احادیث و اشارات عرفانی هم، با توجه به گرایش مؤلف و شاید حکمران، مورد توجه قرار گرفته‌اند. مؤلف پس از ترجمۀ تحت‌اللفظی، با بهره بردن از آیات و احادیث و اشعار، به توضیح احادیث می‌پردازد. او از مثنوی و دیوان شمس سروده‌هایی به مناسبت ذکر نموده و بنابر ارادتش به مولانا از او با القاب ستایشگرانه یاد می‌کند که این همه بیانگر ارادت علاءالدین بک به مولانا نیز تواند بود؛ زیرا قونیه و لارنده (مرکز ولایت قرمان)، که از مراکز سنّتی مولویان بوده‌اند، در قلمرو آل قرامان قرار داشته‌اند. این بیان مفاهیم احادیث با توجه به سروده‌های مولانا، از وجوه اهمیت اربعین العلایی است.
از وجوه ادبی اربعین العلایی آن است که مولف سروده‌های فراوانی را در ضمن شرح احادیث نقل می‌کند، گاه می‌کوشد به شیوهء ادیبان، مسجّع (آهنگین) بنویسد و حتی از رسالۀ نزهة الکتاب و تحفة الاحباب، تألیف حسام‌الدین خویی، که از منابع منشیان و ادیبان بوده، نیز شواهدی نقل می‌کند.
یگانه نسخۀ دست‌یاب از اربعین العلایی، کتابت مؤلف و به تاریخ 783 هجری است که به شمارۀ 2653 در کتابخانۀ فاتح در استانبول محفوظ است.
یوسف بن آیبیك المنفعی الحنفی، اربعين العلايي في كلام العلي، مقدمه، تصحيح و تعليقات: احسان پورابريشم، تهران، میراث مکتوب، 128 صفحه، قطع: وزیری، بها: 110000 ریال، 1396.
علاقه مندان برای تهیۀ آثار ، منشورات و مجلات مرکز (آینه میراث، گزارش میراث و میراث علمی) می توانند با شمارۀ 66957889 و با دورنگار 66957889 واحد توزیع و فروش و یا با نشانی الکترونیکforooshemiras@gmail.com [1] یا order@mirasmaktoob.ir [2] تماس بگیرند.