میراث مکتوب – حکیم جمال‌الدّین ابومحمّد الیاس بن یوسف بن زکی، متخلّص به نظامی، شاعر قرن ششم هجری قمری است که در سال ۵۳۵ هجری قمری در شهر گنجه دیده به جهان گشود. از زندگانی نظامی اطلاعات چندانی در دست نیست، اما بر طبق آنچه در منابع دربارۀ او آمده است مشخص می‌شود که وی تمام عمر خود را در زادگاه خود، شهر گنجه، به سر برد و در همان‌جا نیز وفات یافت. تاریخ درگذشت او را به سال ۶۱۴ هجری قمری نوشته‌اند.
نظامی از دانش‌های رایج در آن روزگار، مانند نجوم و علوم دینی و ادبِ فارسی و عربی بهرهمند بوده و از تمام این آگاهی‌ها در سرودنِ اشعار خود نیز بهره برده است. عمدۀ شهرت وی به‌واسطۀ سرودن پنج منظومۀ بلند است که به نام «پنج گنج» یا «خَمسه» شناخته می‌شود. این پنج منظومه عبارت‌اند از: مخزن الاسرار، خسرو و شیرین، لیلی و مجنون، هفت پیکر یا بهرام‌نامه، اسکندرنامه (شامل دو بخش: شرف‌‌نامه و اقبال‌نامه).
نظامی مثنویِ لیلی و مجنون را در ۴۷۰۰ بیت در سال ۵۸۸ هجری قمری سرود. با وجود اینکه نام لیلی و مجنون در دوران پیش از نظامی نیز در اشعار و آثار شاعران و نویسندگان ادبیات فارسی دیده می‌شود، نظامی را باید نخستین شاعری دانست که این داستان را به‌صورت یک منظومۀ بلند و مستقل به نظم درآورد. اصل داستان لیلی و مجنون یکی از افسانه‌های محلی اعراب بوده که روایتی بسیار ساده از داستان عاشق شدن دو کودک به یکدیگر بوده است و حتی به نظر برخی دیگر از محققان، سابقۀ آن به پیش از اسلام و به سرزمین بابِل بازمی‌گردد.
پس از نظامی نیز شاعران متعددی به سرودن داستان‌های عاشقانۀ بلند و خصوصاً داستان لیلی و مجنون، روی آوردند و ده‌ها شاعر در ایران، هند و ترکستان منظومه‌های مشابهی را سرودند و برخی از آن‌ها نیز داستان نظامی را با افزودن شاخ و برگ به آن و با رنگ و لعاب بیشتر، تغییر دادند.
در مجموعۀ حاضر، پژوهشگاه فرهنگ فارسی ـ تاجیکی روایتی از این داستان را به نثر، با قطعه‌های منظوم حکیم نظامی، به‌منظور تسهیل مطالعه و آشنایی کودکان و نوجوانان با داستان مذکور، منتشر کرده است. این کتاب شامل پیشگفتار، متن داستان و واژه‌نامه است. گردآورندۀ این مجموعه در کار برگرداندن این داستان به نثر، در ساده کردن متن و به کار نبردن الفاظ و تعبیرات و اصطلاحات دشوار، کوشیده است تا عموم مخاطبان این کتاب، با هر سلیقه و سطح دانش، بتوانند از آن بهرهمند شوند. همچنین برای برخی کلمات و تعبیرات به‌ظاهر دشواری که عموماً در متن اشعار سرودۀ نظامی به کار رفته، واژه‌نامه‌ای در انتهای کتاب ترتیب داده است.
برگردانِ منظومۀ لیلی و مجنون، سرودۀ نظامی کنجوی، به کوشش مرتضی قاسمی، عضو هیئت علمی فرهنگستان زبان و ادب فارسی صورت پذیرفته است که پژوهشگاه فرهنگ فارسی ـ تاجیکی آن را به دو خط فارسی و سیریلیک در ۲۳۲ صفحه، در تاجیکستان منتشر کرده است.
منبع: فرهنگستان زبان و ادب فارسی