میراث مکتوب- آیین رونمایی دانشنامۀ برخط «زبان‌ها و گویش‌های ایرانی»، عصر یک‌شنبه، ششم آبان 1403 در مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی برگزار شد.
در ابتدا «کاظم موسوی بجنوردی»، رئیس مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی گفت: سرزمین کهن ایران با فرهنگ و تمدنی چندهزاران‌ساله، گنجینه‌ای از تنوع زبانی و گویشی است که در جهان کم‌مانند است. زبان‌ها و گویش‌های ایرانی در سراسر جغرافیای ایران فرهنگی، نمایان‌گر تاریخ و تفکر مردمانی است که در این حوزه زیسته‌اند.
موسوی بجنوردی اضافه کرد: زبان‌هایی که طی هزاران‌سال شکل گرفته‌اند، در فرازونشیب روزگار برخی از میان رفته‌اند و برخی به دست ما رسیده‌اند. طبق گزارش یونسکو زبان‌های بسیاری در دنیا به علل گوناگون ازجمله پدیدۀ جهانی‌شدن در حال نابودی هستند. بنابراین ضرورت شناخت و ثبت و ضبط زبان‌ها یکی از دغدغههای پژوهشگران شده است زیرا از میان رفتن یک زبان از میان رفتن دستاوردهای فرهنگی یک ملت است. اعتبار علمی و جهانی مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی و پژوهش‌های ایرانی و تجربۀ چنددهه در امر دانشنامه‌نگاری عاملی شد که تدوین دانشنامۀ زبان‌ها و گویش‌های ایرانی در دستور کار قرار بگیرد.
او ادامه داد: پس از بیش از یک‌دهه تلاش در جهت جمع‌آوری منابع و مقالات، مایۀ مباهات است که در این روز خجسته از نخستین دانشنامۀ برخط زبان‌ها و گویش‌های ایرانی رونمایی کنیم و از این امکان برای جذب بیش‌تر منابع، پژوهش‌ها و مداخل و نیز در اختیار گذاشتن این اطلاعات در دسترس همگان بهره ببریم. این انتظار وجود دارد که نتیجۀ کوشش بی‌وقفۀ بخش زبان‌شناسی ما این دانشنامه را که در ابتدای راه است به پایگاهی برای اطلاعات زبانی نه‌تنها در ایران که در جهان تبدیل کند و گامی در جهت حفظ فرهنگ و میراث کهن ایرانی برداشته شود.
سخنران بعد، «عبدالمجید ارفعی»، پژوهشگر و متخصص زبان‌های باستانی اَکَدی و ایلامی و خوانش‌گر گل‌نبشته‌های تخت جمشید بود که گفت: امیدوارم این دانشنامه وادارمان کند این زبان را حفظ کنیم و آلوده نکنیم.
او در ادامه افزود: خودم از گویش‌ها بسیار استفاده می‌کنم تا به شناخت زبان ایلامی کمک کنم. همچنین از واژه‌های گویشی استفاده می‌کنم زیرا نیازی نیست با واژه‌های عربی فضل‌فروشی کنیم و کلمات فارسی را با جمع عربی به‌کار ببریم.
سپس سخنرانی تصویری «گارنیک آساطوریان»، استاد و رئیس بخش خاورشناسی دانشگاه روسی- ارمنی (اسلاوِنی) ارمنستان به نمایش درآمد.
در ادامه «محمد دبیرمقدم»، استاد و عضو هیئت‌علمی دانشگاه علامۀ طباطبایی، عضو گروه زبان‌شناسی، عضو پیوسته و معاون علمی فرهنگستان زبان و ادب فارسی با موضوع سخنرانی رده‌شناسی زبان‌های ایرانی با عنوان رده‌شناسی زبان‌های ایرانی سخن گفت و اظهار امیدواری کرد که قدر داشته‌ها و ثروت فرهنگی‌مان را بدانیم.
سخنران بعد، «احمد پاکتچی»، سفیر ایران در یونسکو و مدیر بخش فقه و حقوق و عضو شورای عالی علمی مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی بود که گفت: زبان‌ها و گویش‌ها، مطمئن‌ترین منابعی هستند که می‌توانند پشتوانۀ فرهنگ ما باشند و همان نقشی را در فرهنگ ایفا می‌کنند که اشیای قیمتی به‌عنوان پشتوانۀ اسکناس دارند.
او اظهار کرد: این ظرفیت با این وجود که در منابع واژگانی ما استفاده شده اهمیت دارند اما زبان‌ها و گویش‌ها ارزش والاتری دارند تا صرفاً در ریشه‌شناسی مورد استفاده قرار گیرند و باید برای بازشناسی هویت ایرانی و مؤلفه‌های اجتماعی و فرهنگی مورد استفاده قرار گیرند. درنتیجه معرفی درست و دائرةالمعارفی ازجمله این دانشنامه می‌تواند این حسن را داشته باشد و امیدوارم این دانشنامه بتواند مسیرهای پیشرفت و شکوفایی را با استواری طی کند.
و بعد «نادره نفیسی»، عضو هیئت‌علمی دانشگاه آزاد اسلامی و مدیر و سرویراستار بخش زبان‌شناسی و دانشنامۀ زبان‌ها و گویش‌های ایرانیِ مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی در ابتدا پیشینه‌ای از پژوهش‌های انجام‌شده در حوزۀ زبان‌ها و گویش‌های ایرانی ارایه کرد و در ادامه افزود: هنوز اطلس زبانی مدون و مشخصی نداریم. اما پرسش این است که آیا این کارهای پراکنده به نتیجه خواهد رسید؟ پاسخ این است که اگر تمام این کوشش‌ها یک‌جا گردآوری می‌شد می‌توانستیم دست به گردآوری سراسری زبان‌ها و گویش‌های ایرانی بزنیم و امیدوارم این گام نخست بتواند نظر دولت‌مردان و مؤسسات علمی و پژوهشی را جلب کند.
او خاطرنشان کرد: حال که این مقالات طی ١٠ سال گرد آمده و آنلاین شده، هم همۀ پژوهشگران می‌توانند محصول این تحقیقات را ببینند و هم همۀ زبان‌شناسان دنیا. و امیدواریم به‌زودی فایل صوتی این گویش‌ها را منتشر کنیم زیرا بدون لحاظ کردن آنها، فرهنگ عامه تک‌بعدی خواهد بود.
آخرین بخش برنامه، پخش سخنرانی مجازی «اسفندیار طاهری»، عضو هیئت‌علمی گروه زبان‌شناسی دانشگاه اصفهان بود که یادآور شد: باید به‌دنبال تولید پیکره باشیم و شیوۀ پردازش آن به‌گونه‌ای باشد که همۀ پژوهشگران از آن استفاده کنند. در دودهۀ اخیر گویش‌های ایرانی در خطر انحلال قرار گرفته‌اند و باید مورد دقت قرار گیرد به‌خصوص آن‌هایی که گویشوران کمی دارند و در معرض نابودی هستند.
او اضافه کرد: فرهنگ های محلی هم در آستانۀ نابودی هستند و داده‌های فرهنگی و زبانی باید توأمان مورد توجه قرار گیرند. درنتیجه باید پژوهشگرانی تربیت شوند که مستندسازی گویش‌های ایرانی کارشان باشد و هرکس که ابزار این کار را داشته باشد و مهارتش را کسب کند می‌تواند چنین کند زیرا باید نگاه‌مان به جامعۀ زبانی هم باشد تا گویش را زنده نگه دارند.
در پایان این مراسم که حداد عادل نیز در آن حضور داشت، لوح یادبود دانشنامۀ «زبان‌ها و گویش‌های ایرانی» به امضا رسید.
منبع: مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی